keyboard_arrow_leftپوستر همایش
fiber_manual_recordمسیر توسعه پایدار با ریشه‌کن کردن فقر و سامان‌دهی به اقتصاد محقق می‌شود21 بهمن 1395
حسین حاتمی‌نژاد عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران می‌گوید: در شهر پایدار باید عدالت اجتماعی وجود داشته باشد. در حالیکه مدیریت جامع برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار در شهرهای ایران وجود ندارد، شهر تهران در مرحله تباه شهری است، همچنین، ارتفاع موجود در بلندمرتبه‌سازی سبب قطع ارتباط انسانی می‌شود و اولین قدم برای رسیدن به توسعه پایدار ریشه‌کن کردن فقر در جامعه است.
به گزارش ستاد خبري چهارمين همايش فن‌اوري‌هاي نوين صنعت ساختمان به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، حسین حاتمی‌نژاد دارای دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری از دانشگاه شهید بهشتی که هم اکنون عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران است، در گفت‌وگویی مشروح به بیان نقطه نظرات و دیدگاه‌های خود درباره مفهوم توسعه پایدار در حوزه شهرسازی کشور پرداخت.
وی معتقد است که در شهر پایدار باید عدالت اجتماعی وجود داشته باشد. در حالی که مدیریت جامع برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار در شهرهای ایران وجود ندارد، شهر تهران در مرحله تباه شهری است، از دیدگاه این صاحب نظر، ارتفاع موجود در بلندمرتبه‌سازی سبب قطع ارتباط انسانی می‌شود و اولین قدم برای رسیدن به توسعه پایدار ریشه‌کن کردن فقر در جامعه است، گفت‌وگوی مشروح ما را با این صاحب نظر عرصه شهرسازی کشور می‌خوانید
*** یک شهر پایدار دارای چه ویژگی و شاخص‌هایی است؟
شهری که دارای اکولوژی هم ساز با طبیعت بوده و از نظر طبیعی رابطه معقولی میان شهروندا ن و مراجعه کنندگان به شهرها با طبیعت برقرار باشد و انسان‌ها بتوانند به بهترین نحو و با درجه بالای بهداشت در آن شهر زندگی کرده و مناسبات شهروندان اجتماعی سرشار از هم بستگی، امید، اعتماد و عدالت اجتماعی باشد آن شهر، شهری پایدار است، اما اگر در شهری ساکنان آن نسبت به هم حساسیت، عشق، فداکاری، ایثار نداشته باشند، باید گفت که آن شهر از اهداف توسعه پایدار فاصله دارد، در واقع شهر پایدار دارای عدالت اجتماعی است و همه شهروندان نسبت به هم دارای اعتماد و فداکاری هستند و زمانی که توزیع درآمد، ثروت و قدرت بین شهروندان به طور یکسان تقسیم شد باید گفت که عدالت اجتماعی در این شهر برقرار و چنین جامعه‌ای پایدار است.
*** به نظر شما، آیا شهرهای ایران متناسب با اهداف توسعه پایدار شکل گرفته‌اند؟ و ما اکنون در کشور دارای شهری پایدار هستیم؟
خیر، متاسفانه شهرهای کشور ما متناسب با اهداف توسعه پایدار نیست. اولین اصل در شکل گیری شهری پایدار موضوع اقتصاد است و شهرهای پایدار دارایی اقتصادی مولد هستند که متاسفانه شهرهای کشور ما اقتصادشان مبتنی بر صدور منابع نفت استخراجی شکل گرفته و حالتی شبه سرمایه‌داری دارند و اکنون شاهد هستیم که با کوچکترین تحرکات ارزی و دلاری اقتصاد کشور به هم ریخته و ارزش پول کم می‌شود لذا با توجه به موضوع اقتصاد شهرهای ما متناسب با ویژگی‌های یک شهر توسعه پایدار همخوانی ندارد، البته شاخص‌های دیگر مانند حفاظت از محیط زیست که اولین ویژگی یک شهر پایدار توسعه یافته است نیز متاسفانه در شهرهای کشور به خوبی رعایت نمی‌شود.
در خود شهر تهران که پایتخت کشور است به دلیل فشردگی آن به خصوص در حاشیه‌های این شهر سبب شده تا آن را از مدل پایداری خارج می‌کند و شما شاهد هستید که افراد حاشیه‌نشین این شهر به خدمات جاده‌ای و زیرساخت‌های مختلفی نیاز دارند و این افراد در روز به شهر آمده و به فعالیت اقتصادی می‌پردازند و پس از انجام کارهایشان به حاشیه شهر تهران و دیگر کلانشهرهای کشور می‌روند و این مسئله سبب مصرف سوخت و انرژی شده و هزینه‌های زیادی را تحمیل می‌کند، از سوی دیگر یکی از مشخصات شهر پایدار امید در بین شهروندان آن است شما مشاهده می‌کنید که امید در وجودشان موج می‌زند و هر طبقه اجتماعی می‌تواند نیازهای اساسی مثل غذا، آموزش، درمان، پوشاک و مسکن را بر طبق قانون اساسی داشته باشد و همچنین در جامعه هر یک از شهروندان می‌توانند، یک واحد مسکونی در شأن انسانی خویش داشته باشند تا بتواند فرزندان صالحی را تربیت کنند.
حال آیا شهری مانند تهران اکنون دارای چنین مشخصاتی است؟ اگر در شهر تهران قیمت ساختمان‌هایش در شمال شهر متری ۴۰ میلیون تومان و دارای یک برند شاخص و وجه تشخص منزلت اجتماعی باشد، افرادی که در آن زندگی می‌کنند با توجه به پایگاه‌های اقتصادی منزلتشان ارتقا پیدا کرده است و این در حالی است که در جنوب شهر تهران ۲.۵ میلیون نفر در حاشیه این شهر گورخوابی می‌کنند و در این شهر تفاوت طبقاتی وجود داشته و عدالت اجتماعی را مشاهده نمی‌کنیم، عدالت اجتماعی یعنی آنکه عده‌ای در گور نخوابند و برعکس عده‌ای در خانه‌های میلیاردی زندگی نکنند.
*** اصلی‌ترین عامل در عدم اجراي اهداف توسعه پایدار در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری چیست؟
متاسفانه مدیریت در شهرهای کشور به صورت بخشی عمل کرده و هر یک از مدیران تنها حوزه کاری خود را می‌بینند لذا مدیریت جامع در شهرهای کنونی وجود ندارد و تصمیمات به صورت ناقص اجرا می‌شود به همین دلیل ما در شهرهای کشور شاهد ناکارآمدی مدیریت شهری، اقتصاد به هم ریخته، آشفته و بدون برنامه‌ریزی پایدار در مقابل عوامل خارجی بوده و شهری پایدار نداریم، همچنین در نظام برنامه‌ریزی ما برنامه‌های بلندمدتی به نام cds برای شهرهایمان وجود ندارد در حالی که یک شهر خوب باید از چهار برنامه؛ خطوط اصلی، راهبردی، راهبردی توسعه گردشگری شهرها و eds راهبرد توسعه اقتصادی شهرها برخوردار باشد و همین امر باعث می‌شود که شهرهای کشور به صورت بی‌برنامه گسترش پیدا کنند.
البته در کشور ما از ابتدا شهرنشینی از نظر فیزیکی جلوتر از شهرنشینی اجتماعی شکل گرفت و مردم ساکن و مستقر در شهر و مکانی شده و سپس دولت تصمیم می‌گیرد که برای این افراد امکانات و زیرساخت‌های شهری را فراهم کند و مدیریت شهری و برنامه‌ریزی شهری ما همیشه در عمل انجام شده واقع گردیده و حاشیه‌نشین‌ها خودشان را به شهر تحمیل می‌کنند زیرا زاغه‌نشین می‌خواهد در شهر زندگی بهتری داشته باشد.
*** منظور شما از زاغه‌نشینان چه کسانی هستند؟
زاغه‌نشین‌ها همان روستاییانی هستند که از روستا به شهرها می‌شتابند تا بتوانند از یک زندگی بهتر برخوردار شوند که متاسفانه به دلیل محرومیت از پایگاه‌های اقتصادی، مسائل کم‌سوادی و بی‌مهارتی و به دلیل نداشتن منزلت اجتماعی در برخورد با دیواره زمخت اقتصاد شهری، ناگزیر در پشت دروازه‌های اصلی شهر سکونت می‌کنند و لکه ننگین زاغه‌نشینی را بر پیشانی خود حک می‌کنند و داغ ننگین زاغه‌نشینی را که بر پیشانی‌شان حک می‌شود تحمل و قصه پرغصه را آغاز مي‌كنند. زاغه نشینان سبب ریزش طبقه متوسط و نسبتا فقیر به زیر می‌شوند.
البته امروزه حاشیه شهرها را تنها روستاییان شامل نمی‌شوند بلکه شهروندان بازنشسته و کم‌درآمد شهرها نیز که به خاطر منبع درآمد پایین و حقوق اندک در شهر گرانی چون تهران نتوانستند زندگی خود را به سر کنند ناگزیر به حاشیه شهرها پناهنده شوند به طور مثال کسی که حقوق بازنشستگی‌اش ماهی یک میلیون تومان است شرایط زندگی در شهر تهران و حتی دیگر کلانشهرها را ندارد و به همین دلیل برای زندگی به حاشیه شهرها می‌رود.
*** آیا این مهاجرت به کلانشهرها تنها شامل روستايیان است؟
خیر، در شرایط امروزه علاوه بر روستاییان، شهرنشینان نیز به دلیل یک برنامه نامتوازن آمایش سرزمینی و نابرابری در فعالیت‌های گستره‌های فضاهای شهری در کشورمان ناگزیرند به کلانشهرها مهاجرت کنند و همین عوامل باعث بروز نابرابری شهری شده که عامل اصلی وقوع آن اقتصاد بیمار و متورم و دارای رکود و فساد است، لذا شهر ما با این شرایط نمی‌تواند شهری پایدار و براساس اهداف توسعه پایدار شکل گرفته باشد.
*** شما وضعیت کلانشهرهای ایران را از نظر توسعه پایدار چگونه ارزیابی می‌کنید؟
استاد جغرافیای شهری ایران مرحوم دكتر حسین شکويی معتقد بودند که؛ «مديريت ناشايست و ضد محيط زيست از پايداربودن شهر جلوگيري مي‌كند و متاسفانه بايد گفت كه برخلاف تصور عموم مردم در كشورما كلان‌شهري وجود ندارد و شهر تهران در مرحله تباه‌شهری قرار گرفته و ما اکنون در ايران تكامل شهري به نام مگالاپليس نداشته و شهر تهران متروپلیس و مادر شهر ملی است و عضو متروپلیس‌های جهان است و مشهد و اصفهان و تبریز و غیره، مادرشهرهای منطقه‌ای هستند و به غلط از این شهرها به عنوان كلان‌شهر نام برده مي‌شود.
*** تاکنون شهری به عنوان نماد توسعه پایدار مشخص شده و یا برنامه‌ریزی مطالعاتی در این خصوص صورت گرفته است؟
بله، بر طبق آمار برنامه اسكان سازمان ملل بيش از نيمي از جمعیت جهان در شهرها زندگي مي‌كنند و شهر به يك مركز قطب انرژي، نوآوري، پويايي اقتصادي مثبت انتخاب شده و از سوی دیگر در جهت منفي به مكاني در جهت جرم و جنايت و آلودگي و فقر تبديل گشته و مشكلاتي را براي افراد ايجاد كرده است، بنابر نتيجه دستور كار شهر کیتو كشور اكوادور در سال ۲۰۱۶ چشم‌اندازي براي شهرهاي عدالت محور ايجاد شده تا با داشتن شهري ايمن به نماد توسعه پايدار بتوان دست پيدا كرد.
البته لازم است به این نکته نیز اشاره کنم که یک شهر باید متناسب با درآمدهای خویش، پايدار و تاب‌آور باشد و شهر تاب‌آور مكمل توسعه پايدار است و اصولا هويت به اين عامل مي‌تواند كمك بزرگي کند.
*** آیا شما با بلندمرتبه‌سازی در کنار توسعه پایدار موافق هستید؟
خیر، به نظر من در یک شهر با اهداف توسعه پایدار نباید بلندمرتبه‌سازی صورت بگیرد، البته من با بلندمرتبه‌سازی مخالف نیستم ولی به طور کلی لزومی در بلندمرتبه‌سازی ساختمان‌ها در بسیاری از شهرهای ایران نمی‌بینیم. یکی از دلایل مخالفت من تاثیر ارتفاع بر قطع روابط انسانی است، یانگل نظریه پرداز شهری در بحث بلندمرتبه‌سازی می‌گوید: «از طبقه پنجم به بالا اگر بلندمرتبه‌سازی انجام شود رابطه میان ساکنان و افراد داخل پیاده‌رو قطع شده در حالی که شهر دارای فضایی با تعامل اجتماعی است که در آن افراد به صورت چهره به چهره با یکدیگر برخورد می‌کنند». اکنون در شهرهایی چون روم، برلین، پاریس ساختمان‌هایش بیش از پنج طبقه ساخته نمی‌شود، زیرا که مدیران شهری آن‌ها می‌خواهند که رابطه بین شهروندان در بخش مرکزی شهر حفظ شود.
*** برای آخرین سوال، به نظر شما اولین قدم برای رسیدن به شهری پایدار و اجرايی‌کردن اهداف توسعه پایدار چیست؟
اولین قدم براي رسيدن به اهداف توسعه پايدار و داشتن شهری پایدار، سر و سامان دادن به وضعیت کنونی اقتصاد کشور و ریشه کردن فقر در جامعه است و با داشتن اقتصادی پایدار می‌توان به شهری پایدار رسید، بنابراین اقتصاد باید در اولویت قرار گیرد.
*گفتگو: دنیا عباسی کسبی
